Snel naar

Een SSW met poolwervelsplit nu dan toch mogelijk medio januari 2021

Lekker fris weer vanochtend buiten, alles berijpt en net als de voorbije dagen heb ik de ruiten van mijn auto weer ijsvrij moeten krabben. Geen diepwinters weer, maar het winterse gevoel is er wel. Niet alleen in de Lage Landen, maar in een groot deel van West-Europa zitten de temperaturen wat onder de norm. Nog wat sneeuw in de oostelijke Alpenhelft ook. Voor uitbundige zonneschijn moeten we naar de Middellandse Zeekusten van Frankrijk en Spanje. Kleine onweershaarden zijn in Montenegro / Albanië en voor de kusten van Algiers te vinden. Ja, het is daar waar de straalstroom over meandert momenteel, met ons deel van de wereld aan de koele kant ervan.

Jammer genoeg kruipt die straalstroom binnen een paar dagen weer wat meer naar het noorden en komen we meer onder maritieme invloed. Dat het begin volgende week weer zacht zou worden in de Lage Landen was al wel even duidelijk.

Boterzacht zelfs, blijkt nu, met temperaturen die wellicht weer richting of net in de dubbele cijfers gaan (de kaart hierboven is die van de gemiddelde temp-afwijking voor de week van 14 tot 20 dec). Ook nieuw is dat die zachte fase langer dan een paar dagen gaat aanhouden.

Dat wil dus zeggen dat de kansen op een Witte Kerst in de Lage Landen waar ik eergisteren nog over sprak weer geslonken zijn. Maar uitgesloten is het zeker nog niet. Hier zie je de langetermijnkaart met de temperatuurafwijking volgens ECMWF voor de week van 21 tot 27 december. Witte kleuren boven zo goed als heel Europa. Dat wil zeggen dat er geen duidelijke significante temperatuursafwijking te maken is. Het kan dus nog alle kanten uit voor Kerst. Diep in ons achterhoofd weten we natuurlijk dat de kansen op een Groene Kerst het grootst zijn …

… en dat brengt me meteen bij de vraag van Remko in het vorige bericht. Hij vroeg zich af waarom een zachte fase rond Kerst zo vaak voorkomt (Weihnachtstauwetter). Is dat toeval? Deels wel, maar deels ook niet is hierop het antwoord. We weten dat de atmosfeer in de maanden oktober en november tot een winterse constellatie wordt omgevormd en dat de poolwervel pas vanaf medio december volledig ontwikkeld is. Daarom dus dat het in november en begin december bij ons af en toe tot stralingsnachtvorst komt omdat drukgebieden gunstig kunnen komen te liggen zonder door een WC weggeblazen te worden. Maar de voorbije jaren zagen we vanaf de donkere dagen van het jaar in december toch steeds een stevige westcirculatie invallen waar we de rest van de winter amper meer van af geraakten. Op deze grafiek van de winden op 10hPa, op 27km hoogte in de stratosfeer, zie je trouwens dat dat de regel is. De rode streepjeslijn geeft de situatie van vorige winter weer, de blauwe lijn de situatie die van dit jaar en het gele gebied geeft de historisch ooit eens voorgekomen situaties weer, de historische range dus. Positieve waardes duiden op een klassieke west-oost-georiënteerde poolwervel, negatieve waardes op het omgekeerde. En om die negatieve waardes in de wintermaanden te krijgen (en dus het omkeren van de luchtstroming) hebben we een SSW (Sudden Stratospheric Warming) nodig, een plotse opwarming van de stratosfeer. Maar je ziet het op de grafiek: negatieve waardes komen in de tweede helft van december nooit voor. De stratosferische poolwervel is dan gemiddeld (de zwarte lijn) op zijn sterkst. Dat komt omdat het noordelijk halfrond dan op zijn donkerste fase is en de stratosferische temperatuursverschillen met zuidelijkere breedtes het grootst. Vanaf januari worden de dagen weer langer, krijgt de stratosfeer weer wat licht en kan die weer beginnen opwarmen. Niet alleen dat speelt een rol, want ook de thermische hogedrukgebieden zijn in januari / februari op hun sterkst. In het bijzonder denk ik dan aan het hogedrukgebied dat elk jaar opnieuw boven Siberië hangt: de Russische beer. En net die drukgebieden zijn de veroorzakers van een SSW.

Zoals zo vaak is het in werkelijkheid ingewikkelder dan dat. Want hoe sterk die drukgebieden en daarmee samenhangende straalstromen zijn hangt af van vanalles en nog wat. De activiteit van de zon speelt hierin een rol, La Niña … Specifiek voor het optreden van een SSW haal ik er twee elementen uit: de activiteit van de zon en de QBO. De QBO is de Quasi Biennial Oscillation: een straalstroom in de stratosfeer boven de evenaar die ongeveer om de twee jaar een volledige cyclus doormaakt van een west-oost georiënteerde helft (positieve waardes) naar een oost-west georiënteerde (negatieve waardes). Zo’n cyclus begint steeds hogerin de stratosfeer en werkt dan als een ombrekende golf verder door naar beneden. Het is geweten dat wanneer de QBO oost-west is op 30hPa (21 km hoogte) en de zonneactiviteit tegelijkertijd laag (weinig zonnevlekken en zo) er een grote kans is op een SSW. Bij een west-oost fase moet de zonneactiviteit net hoog zijn voor een SSW. Een voorbeeldje hiervan zie je op de data hierboven voor de jaren 2017 en 2018. De negatieve waardes (oost-west fase) heb ik in het rood gearceerd. We zien mooi hoe zo’n cyclus van boven naar beneden werkt. In 2018 zaten we ook effectief in een zonneminimum. En inderdaad …

… in februari 2018 voltrok zich een mooie SSW met poolwervelsplit.

Twee weken later was die SSW tot in de troposfeer (de onderste 10km) doorgedrongen en sloeg de winter in de laatste week van februari alsnog toe. Met mijn dochters stond ik toen op bevroren vijvers. Dik was het ijs niet want het was al laat in het seizoen.

Hoe zit het dit jaar? Normaal gesproken had de QBO nu ook in een oostelijke fase gezeten. Maar ook op dit vlak is 2020 een speciaal jaar. Net als in 2016 komt de oostelijke fase niet goed door op de hoogte van 30hPa. Enkel in de maanden april en mei is die er even oost-west geweest om daarna meteen weer om te switchen. Om die reden was ik in de herfst vrij somber over de kansen op een SSW. Maar eind november gebeurde er iets …

… de zon begon plots terug actiever te worden, met het verschijnen van de eerste zonnevlekken en protuberansen. En het waren meteen stevige exemplaren. Ook eergisteren nog werd de aarde bekogeld door deze uitbarsting op de zon. En een actieve zon … dat wil zeggen dat de QBO westelijk (west-oost) moet zijn voor een SSW. Hmmm … interessant. Dit is voor mij het punt geweest waarom ik voor de Hellmaan-wedstrijd alsnog 47 punten heb ingezet. Want de vraag is nu natuurlijk of de huidige activiteit van de zon al voldoende is.

CFS, het langetermijnbroertje van GFS, hint de voorbije twee weken in ieder geval steeds meer op een SSW tussen 10 en 15 januari, daar waar ze eerst zei dat er dit jaar geen SSW ging komen.

Ook bij ECMWF zijn er steeds meer ensembleleden die een SSW medio januari zien zitten. Toch moeten we zeker nog een grote slag om de arm houden. Er zit nog erg veel onzekerheid in de verwachting. Sowieso is dat iets voor verderop deze winter. Laten we eerst maar even genieten van de komende frisse dagen, en wie weet toch nog die Witte Kerst 😉

Frederic
Author: Frederic

85 comments

  1. Dank je wel voor deze uitgebreide analyse. Het kost even wat maar dan heb je iets waar je je aan vast kunt houden. Dit zijn bespiegelingen waar je wat aan hebt, hoe onzeker de uitkomsten ook mogen zijn. Laten we volgende week even doorbijten en dan weer naar normale temperaturen met mogelijke verrassingen. En over die witte Kerst, er zijn daar talloze liedjes over gemaakt waarin je over zo een Kerst mag dromen. Het weer is net als nummer 1, verdiend naar mijn mening, van de Top 2000, een rollercoaster. En nu, net boven nul in Zutphen en nog behoorlijk mistig. En komt iets meer wind dus de mist zal snel afnemen. Maar de zon gaan we niet zin.

  2. Mooie analyse en laten we er hard voor duimen, net kerst naar voorjaarsvakantie omgeboekt met pijn in mijn buik als ik kijk naar de webcam beelden van de dolomieten.. Gelukkig nog plek dus dan maar de voorjaarsvakantie.

  3. GFS12 valt tot nu toe mee, in de zin dat de temperaturen niet in de dubbele cijfers terecht komen. De winter wordt ook niet tot over de Oeral weggeblazen.

        1. Virtuele kou. Atmosferische puzzel moet goed vallen. Belangrijkste is een “trekpaard” om de vrieskou goed binnen te harken. En dat gaat hem niet worden op 384h met een anticycloon boven Spanje…

  4. Interessant bericht alweer Frederic.
    Inmiddels vriest het hier een graadje.

  5. Dat over SSW was te verwachten na jouw aankondiging gisteren, Frederic 🙂 .
    Is het nu per definitie zo dat het wachten is op dé (Aziatische) warme bel die de stratosfeer gaat beïnvloeden?

    1. Niet alleen die Hans. Want enkel een aziatische warme bel leidt tot een poolwervelverplaatsing, geen split
      Naast de aziatische bel hebben we er ook 1 boven noord-Canada of noordelijke Atlantische Oceaan nodig

      1. Een soort sandwich, corset of broekriem dus. Langs 2 kanten moet de poolwervel worden fijngeknepen.

        Een verplaatsing is voor ons winterweer niet positief?

  6. Opvallend de plotse dip op 17dec, voor de rest geen beste pluim. Op het eind wel wat evt. leuke optie’s, maarja dat roepen we ook al langer… geduld geduld geduld

    1. Dit bewijst maar weer dat nog niets vaststaat. Vanochtend alles ruim boven normaal en nu dit.

      1. Als je de onderlinge members (GFS) bekijkt voor de 24e december (en verder) dan zitten er best veel winterse oplossingen bij..

        Totaal niet kansloos die witte kerst. Het zou wat zijn … de derde witte kerst vsn de 21e eeuw en dat binnen 12 jaar…

    2. Vergeleken met vanochtend is de pluim beter minder slecht op de korte termijn en meer kansen op de lange termijn.

  7. Een witte kerst zou heel tof zijn, zeker voor de wintersporters die noodgedwongen thuis moeten blijven. Zeg maar een douceurtje van moeder Natuur in een verder vrij treurig jaar..of, nog leuker, een fijne schaatsperiode in januari. Fingers crossed!

  8. De vorst van vanochtend zat niet echt in de verwachting geloof ik, toch mooi meegenomen!

  9. Vele beetjes sneeuw maken er toch een heel behoorlijk pak van. Nu min 5 graden en windstil.
    Zaterdag gaan hier de skiliften open, ben benieuwd voor hoelang………..

  10. En dan zie je een, ik noem het een commerciële, controlerun die vol voor een koude en witte Kerst gaat. Dit vanaf de 22e, terwijl de meeste leden toch voor een zeer zachte Kerst gaan. Overigens wat een verschillen in de verwachtingen qua neerslag. Van nauwelijks neerslag tot regelmatig wat regen. Wind blijft in de verkeerde hoek hoewel niet straf.

      1. Het is heel makkelijk Remko.
        Als je een leuk plaatje, pluim of fotootje ziet, ga je er op staan en klik je op je rechter muisknop. Er komt een menuutje tevoorschijn en daar staat “afbeelding opslaan als” tussen.
        Dat klik je aan en dan sla je hem op in een mapje of bureaublad.

        Je gaat naar de reacties en als je een nieuwe reactie wilt schrijven staat er een button met “bestand kiezen” .
        Daar druk je op en dan ga je naar het bestand toe dat je eerder hebt opgeslagen. Dubbelklik en de site load automatisch het plaatje.
        Dan druk je op reactie plaatsen en het plaatje foto of pluim wordt zichtbaar.

          1. Als je dan lang op het plaatje drukt krijg je de optie afbeelding downloaden. Tenminste bij android dan.

  11. Webcams in de Alpen ook genieten, en wat een sneeuw op veel plekken! Een van de toppers is Sölden, waar ze flink bezig zijn de pistes voor te bereiden voor de opening op 24 dec. Op de Giggijoch zijn ze zelf sneeuw aan het wegschuiven omdat er zoveel ligt! Check het hier: https://www.bergfex.com/soelden/webcams/

  12. Ondertussen gaat Oost-nederland voor een ijsdag? Hupsel Tmax vandaag -0,2 maar Tact -1,2. Nog even volhouden daar voor de temperatuur over een paar uur echt overal weer gaat dalen.

  13. Zag het ook Wessel! Gister begon de temperatuur om 15.00 te dalen in Hupsel dus het lijkt me haalbaar. Moet de lage bewolking er wel blijven hangen en dat is spannend want zo op de satelliet zijn er wel wat opklaringen in de buurt

    1. Dat weet ik nog. Moest mij “haasten” om op tijd te zijn voor afspraak met aannemer. Amsterdam Bodegraven binnendoor 2u over gedaan. Bij Zwammerdam konden de Vito’s met achterwielaandrijving de brug de oude rijn niet meer over. Top rit!

    1. Na een helderde en koude start van vandaag nu koud en bewolkt. Dus moet het wel opklaren straks. Morgen bewolkt en regen? Of toch nog wat geflats?

  14. Hupsel Max van -0.2. Dus eerste ijsdag in Gelderland, vorige winter 0.0, het begin is er.

  15. Pff moeilijk om lichtpuntjes uit de nieuwe pluim te halen…
    Laten we maar zeggen dat alles vanaf 5 dagen vooruit vaak nog verandert.

    1. Ja, de vooruitzichten qua winterweer worden er niet beter op.
      Maar we geven de hoop nog niet op. Een strakke westcirculatie lijkt er vooralsnog ook niet in te zitten..

  16. Als we dan toch niet kunnen/mogen skiën, dan maar verder met windsurfen. Laat de dubbele cijfers maar komen.

  17. De nacht begon onder het vriespunt (min 1,4) maar de temperatuur liep daarna alleen maar op.

      1. De uploadknop ligt nog op Jannes z’n bureau denk ik….. is tie vergeten er op te plakken…..

        1. klopt. Jannes is aan het werk zodat je niet altijd weer je mailadres moet intikken. Maar daarbij kun je blijkbaar geen beelden meer uploaden. Vervelend. Jannes zoekt naar een oplossing

          1. Dat is even onhandig. Niet dat er nu veel te posten valt maar toch…

          2. Nou Mark, daar zeg je me wat. Controlerun komt op de dag/avond voor Kerst met wind uit NNW/N. Koude bovenluchten 850hpa ca. -8 C en vergroot de kans op een witte Kerst!
            Kan helaas geen kaart plaatsen….

          3. Na plaatsen bericht kom ik niet op de door mijn geplaatst bericht uit maar onder aan de streep……

          4. Met gekoppeld account reageren werkt fijn nu nog even dat uploadknopje erbij 😀

  18. GFS06 op 252h. Wanneer IJlandHoog goede positie gaat kiezen zijn er mogelijkheden op Arctische lucht: wind uit Noord.

  19. Na de ochtendruns maak ik me toch niet al te veel illusies meer: WC zonder einde, op naar alweer een natte groene Kerst… :###..

    1. Zoals bijna gebruikelijk. Dan gaan we maar voor een echte winter vanaf oud en nieuw.

  20. Het is altijd leuk om in de meteo fictie te kijken. Ziet er niet best uit met de wind uit de ZW hoek. Temperaturen rond Kerst variërend tussen 5 en 10 plus. Regelmatig wat regen. Toch is er een constante in een pluim die vanaf de 21e een sneeuwkans geeft. Groter wordend tegen de 24e . Ik noem dat de commerciële kant van de modellen. Zij houden ons een worst voor. Dus laten we niet verder dan 5-7 dagen vooruit kijken.

    1. Ja, daar begin ik ook steeds meer in te geloven (het aantal hits levert natuurlijk ook centen op) Als de keren dat de hoofdrun GFS op 360 uur de helft van de keren uit zou zijn gekomen de afgelopen 10 jaar dan hadden we elke winter dik 100 Hellmannetjes gescoord..
      Maar toch blijf je hopen he.. 🙃

    1. Poolwervel split scenario kan voorlopig de prullenbak in. En als het al gebeurt stroomt de kou vaak oost / zuidoostwaarts weg. Rara hoe zou dat nu komen? Coriolis effect……..

      1. Hoezo, Michael? Voor de 2e decade van januari was er sowieso niets te verwachten, dus waarom moet het nu ineens de prullenbak in?
        En hoezo de kou stroomt bij een split vaak (zuid)oostwaarts weg?

  21. Goedemorgen vanuit Piesendorf / Zell am See – Kaprun. Actueel bij -4 in het dal en een Lage Landen – laagje sneeuw toch een mooi winters uitzicht zo bij het ontbijt. Hopelijk volgt de echte winter snel, want dit laagje is met de verwachtingen van komende week in het dal snel weer weg…

  22. Mooie beelden op Eurosport van de reuzenslalom voor vrouwen in Courchevel met verse sneeuw.

    1. Ja mooi. Tijdens de reclames even zappen naar mooie ” herfstbeelden”: veel zon en veel sneeuw 🙂

  23. Nog kleine kans op iets kouder weer tijdens de kerst. Tussen de 3 en 6 graden. Waarschijnlijk word het tussen de 6 en 10 helaas. Harder duimen voor echt winterweer laat het toch eens een keer zo zijn.

    1. We laten ons gewoon verrassen.
      Controlerun is “iets” al dagen op het spoor rond de Kerst. Genoeg kou in het noorden maar moeten de puzzelstukjes wel goed (gaan) liggen

  24. Geinige hoofdrun GFS voor 1e kerstdag. Tijdelijk instroom van wat koudere lucht vanuit het zuidoosten met dus sneeuwkansen …😄🙃

    Overigens daarna weer gewoon zachter mocht dit scenario uitkomen..

      1. Precies wat de Controlerun vanmorgen al liet zien (zie boven) komt GFS idd met nagenoeg een zelfde (tijdelijke) stroming. Interessant om in de gaten te houden Asten.

  25. Ik hou het voorlopig op een winterse kerst, dat is wat anders dan een witte kerst. Maar een diepe buiging voor het artikel.

  26. Afkoeling tijdens Kerst staat nog steeds in de kaarten, schuift mee vooruit.

    1. En over een week afkoeling verwacht rond oud en nieuw. Schuift steeds weer wat op.

Comments are closed.