Koude periode in natste én warmste jaar

Een frisse goedemorgen! Met een opmerkelijk vlakke verdeling: lage temperaturen van Woensdrecht tot Groningen. Op 10 centimeter boven de grond vroor het licht in Twente en Ell. Slechts en met name aan de kust koelde het wat minder ver af. Voor een klein deel door het nog relatief warme zeewater zelf; meer was de daar(door) doorstaande wind de bepalende factor.

Gisterochtend een uurtje voor zonsopkomst viel me dit op. Kenmerkend heldere (boven)lucht in de polaire stroming! Overdag diepblauw, in de nacht (tussen de buien door) veel sterren. Op de foto in het midden het “winter”-sterrenbeeld Orion, linksonder piept Sirius achter de bui tevoorschijn en midden boven springt Jupiter er uit. Kan zijn dat links daarvan ook Mars nog gevangen is maar daar niet zeker van. Midden rechts zal ook Uranus zich in het gezichtsveld bevinden maar (ik) doe geen moeite; met een (schijnbare) magnitude van +6.0 zeker in de stad ver van met het blote oog zichtbaar. Overigens is de foto uiteraard niet helemaal scherp vanuit de losse pols met een belichtingstijd van 0.5 seconde. Mooi: genoeg te zien dus. In de loop van volgende maand wellicht nog een bijzonderheid: de helderheid van komeet Tsuchinshan-ATLAS zal nog verder toenemen. Hoeveel precies is lastig te voorspellen en de berichten die ik lees lopen daardoor ver uiteen. Zo spreekt Hemel-waarnemen over een maximale schijnbare magnitude van +1 maar spaceweather -in de meest optimistische verwachting- tot zelf -5. In dat laatste geval dus zelfs helderder dan Venus! In onze regionen overigens pas kansrijk vanaf 12 oktober; pas dan ver genoeg van de zon af aan de hemel. We gaan het (proberen te) zien.

Nat, natter,natst. Afgelopen vrijdag alwéér een enorme plons. In Noord-Holland werd lokaal meer dan 75mm gemeld.

Waarmee we voor de lopende maand tot deze voorlopige totalen komen.

De landelijke verdeling vrij netjes voor wat normaal en typerend is voor deze tijd van het jaar: aan de kust (veel) meer dan dieper landinwaarts. Echter wel weer veel hogere totalen dan gemiddeld over de klimaatnormaal (1991-2020).

Natste jaar staat in de titel van dit bericht. Dat is niet voorbarig -voor 2024- maar beziet het lopende jaar dat wil zeggen de afgelopen 366 dagen. Wat een extreme hoeveelheid toch; 20% meer dan het vorige record. Kijken we naar de hoeveelheid 1 januari tot en met 31 december inclusief de gemiddelde klimatologische verwachting voor de nog resterende drie maanden komt 2024 rond de vijfde plaats uit maar dat kan uiteraard nog alle kanten op. We kijken hier overigens naar de gegevens van het landelijke hoofdstation De Bilt.

Maar er valt me nog iets op. Sinds de warmte van eind juli en begin augustus bedraagt de gemiddelde temperatuur (opnieuw over de afgelopen 366 dagen) nu de hoogste in de meetreeks (af 1901). Met hetzelfde voorbarige trucje de klimatologische gemiddelden voor de rest van het jaar er in mee te nemen komt 2024 op de vierde of vijfde plaats uit. Hier is het echter aannemelijk dat dat wat hoger uitkomt. Het roept wellicht wat vragen of opmerkingen op. Waarom hebben we daar zo weinig van gemerkt? Of waarom hebben we daar effectief zo weinig aan of -zo je wil- last van (extreme hitte(golven))? Komt het niet door de warmere nachten? Vooral die laatste vraag werd in de reacties al een aantal keren gesteld. Deels valt het wel mee; is het toch echt perceptie. We zijn de afgelopen jaren enorm verwend met veel zon, weinig neerslag en hoge temperaturen. Dit wat we nu ervaren is meer het normale -maar opgewarmde- zeeklimaat. Los daarvan is het lastig de exacte invloed van de nachten te ontrafelen voor specifiek een dag, maand of zelfs jaar. Teveel variatie in dat zeeklimaat waar alle afzonderlijke invloeden voor een groot deel toevallig zijn. Maar zelfs wanneer we dat zouden proberen (de gemeten waarden per decade of maand afzetten tegen de langjarig gemiddelden) zouden we zien dat het wel meevalt. Echter; over een langere periode (zoals bijvoorbeeld een langjarig gemiddelde) is door het KNMI wel geconstateerd dat de nachten (iets) meer opwarmen dan de dagen. De exacte oorzaak is nog niet bekend / uitgezocht / beschreven. Theoretisch lijken er twee mogelijke hoofdoorzaken: een toename van bewolking (wat uiteraard voor minder uitstraling in de nacht en minder instraling overdag zorgt) en/of de invloed van de toegenomen hoeveelheid CO2. Een toename van de bewolking lijkt in eerste instantie wat tegenstrijdig met de constatering dat de de bewolking de afgelopen decennia juist is afgenomen als gevolg van de schonere lucht (met dus minder condensatiekernen ter beschikking). Toch kan ik me voorstellen dat onder bepaalde omstandigheden met veel lagedrukinvloeden -zoals de afgelopen tijd- de warmere wereld een zelf versterkend effect ofwel positieve terugkoppeling oplevert: warmere lucht kan meer vocht bevatten dus ook meer bewolking. En neerslag; mogelijk levert de vervolgens nattere bodem ook nog een bijdrage. Immers meer condensatie waardoor het ook alweer vochtiger wordt én er meer warmte vrijkomt. De invloed van CO2 is deels onbekend maar plausibel. Niet omdat er in de nacht meer warmte-uitstraling is in het IR-gebied is (die door CO2 geabsorbeerd wordt), wat wel eens gedacht wordt. Wel is het natuurlijk zo dat het netto-effect (instraling-uitstraling) ‘snachts negatief is maar alleen naar de uitstraling gekeken is die ongeveer altijd gelijk of zou die althans niet van invloed moeten zijn. Wél en met name is het zo dat de grenslaag -waarin de effectieve absorptie door CO2 plaatsvindt- ‘snachts dunner is en daardoor de vrijkomende energie / emissie over een kleiner deel van de luchtlaag verdeeld hoeft te worden. Goed, conclusie is dus wel inderdaad dat we daar nu weinig aan hebben of last van hebben. Wel heeft het zijn invloed op flora en fauna én zal over de langere termijn en wereldwijd het effect groter worden en zichzelf versterken.

Voor zover stukje klimaat; terug naar het huidige weer. Hoewel de diepe meander van de straalstroom ons inmiddels gepasseerd is de straalstroom nog altijd sterk aanwezig en ligt die ten zuiden van ons.

Veel neerslag op de oostelijke uitgang van het zuidelijke deel en op de scheiding met de warmere lucht ten oosten daarvan. Verder ligt er aan de noordwestkant weer het één-en-ander klaar aan de zuidwestkant van de Britse Eilanden; daar vandaag al veel regen en wind. Opmerkelijk koud is het vooral in Noorwegen; zelfs in het zuidwesten is de afgelopen dagen boven de 400 tot 600 enkele decimeters sneeuw gevallen en zal het ook vandaag nog sneeuwen.

De bijbehorende middagtemperaturen zien er zo uit. Hoewel nergens echt slecht rond de Middellandse zee, echt lekker warm zomerweer is het actueel alleen in het zuiden van Spanje en verder ver naar het oosten. In de lage landen, ondanks de zon, gematigde temperaturen door de polaire bovenstroming met oorsprong Groenland.

De Britse depressie zal morgen en dinsdag, iets opvullend, recht over Nederland trekken. Aardig wat wind weer, vooral aan de (zuid) westkust zijn morgenavond en in de nacht naar dinsdag zware windstoten te verwachten. En opnieuw veel neerslag; dit is de huidige ECMWF-verwachting tot dinsdagavond.

Voor het eerst sinds lange tijd aardig wat schwung in de atmosfeer: zo vanaf donderdag komen we tijdelijk weer onder invloed van hogedruk; droog en redelijk wat zon. Verwacht geen al te hoge temperaturen; de aanvoerrichting van bovenstroming zal alweer noordelijk zijn. Prima nazomerweer al met al.

Details zijn lastig en onzeker op de verdere termijn maar dat fraaie intermezzo lijkt ergens volgend weekeinde ten einde te komen. In deze ECMWF-verwachting (het GFS-model doet effectief ongeveer hetzelfde) lijkt de bron van de bovenstroming dan weer de poolstreek te worden, zij het met een grote omweg over de Atlantische Oceaan.

Recept voor waarschijnlijk een aanhoudend wisselvallig weertype met (vrij) lage temperaturen.

Ondertussen krijgt vooral de Balkan maar mogelijk ook een deel van Italië het vanaf donderdag zwaar te verduren. Onder invloed van diverse lagdrukgebiedjes (dus wat lastig op deze termijn) kan volgens de huidige inzichten in ongeveer drie dagen tijd lokaal meer dan 200 mm neerslag vallen. In het zuiden van Spanje daarentegen volgend weekend mogelijk weer eens 30 tot 35 graden!