Snel naar

Zo mooi was de koudegolf van 2021 precies. Met update: na correctie van de maxima van 11 februari.

Edit 18 februari: zie onderaan dit artikel.

Een terugblik op de memorabele koude(golf) van februari 2021! Van de inval met een deftig en bovendien duurzaam sneeuwdek tot meerdere dagen met (zeer) strenge vorst. En alles daartussenin. In dit bericht, ondersteund met de fraaie beelden, alle er uit springende cijfers op rij. Was het eigenlijk wel een koudegolf? Regionaal zeer zeker! Landelijk op het randje en los daarvan enigszins ter discussie staand. Ook daar gaan we nog even wat dieper op in. Maar ach, voor de perceptie maakt het geen verschil. Wat een op en top winterse periode hebben we beleefd toch?

Zoals het koning winter betaamt viel die binnen via noordoost-Groningen. Zaterdagnamiddag 6 februari 2021 dook de temperatuur in Nieuw Beerta “definitief” onder het vriespunt, om dat ruim een week te blijven.

In de loop van de avond zou bijna geheel Nederland volgen. Slechts in midden- en zuid-Limburg duurde het tot de ochtend van 7 februari (in Maastricht rond acht uur) voordat het vroor. Waarna de temperatuur in de loop van de dag overal alleen maar verder zou dalen – transportkou!

Eén en ander ging gepaard met een zuidelijk langstrekkend lagedrukgebied waar -zeker volgens de verwachtingen- flink wat neerslag op zat; spannend! In de loop van die zaterdagavond kwamen dan ook de eerste meldingen en beelden: “het is begonnen!” zoals hier in Winterswijk rond negen uur. Met de temperatuur in de grond op dat moment op veel plaatsen nog boven nul en in de nacht maar net eronder of zoals in Limburg nog niet eens overal: in het zuiden en zuidwesten in eerste instantie dan ook regen, natte sneeuw en sneeuw die (nog) niet bleef liggen.

Zondag bij het opentrekken van de gordijnen zag de wereld er, terwijl het op de meeste plaatsen nog een groot deel van de dag zou doorsneeuwen, ongeveer zo uit! In een groot deel van Nederland 3 tot lokaal meer dan 20 centimeter sneeuw! Let wel: de sneeuwdekkaartjes zijn slechts indicatief. Lokale verschillen zullen er altijd zijn door landschappelijke eigenschappen. En zeker in deze situatie: door de stevig aanwezige wind zowel tijdens als na de sneeuwval werd de sneeuw verwaaid. De cijfers 98 en 99 geven (deels) aan waar dat ter plekke dusdanig hevig was dat een betrouwbare meting niet uit te voeren was. Los daarvan zijn er slechts 34 KNMI-stations geautomatiseerd; de overige worden handmatig bediend én doorgegeven door vrijwilligers.

Maandagochtend 8.00 uur UT (= in de winter 9.00 uur NL-tijd) was dit het beeld. Als ik het goed zie had Kootwijk op de Veluwe het dikste dek te pakken: 32 centimeter.

Zeker in de op de kaart blauwe regio over Gelderland en Overijssel hoe dan ook de meeste sneeuw en sprekende beelden zoals vanuit Zwolle, Hardenberg, Arnhem en IJsselmuiden.

Tot sneeuwhoogtes (duinen) en maatschappelijke ontwrichtingen zoals in 1979 wat op zeker moment in de verwachtingen zat kwam het niet. Enerzijds omdat we nu natuurlijk veel beter voorbereid zijn -het al ver van te voren zagen aankomen- anderzijds omdat met name in het noorden, waar de meeste wind stond, juist niet heel veel sneeuw viel. Desondanks was de zondag een diep winterse dag inclusief de voelbare ouderwetse kou en verstuivende sneeuw zoals hier in Rotterdam.

Het bleef dus nog even doorsneeuwen. Sterker en opmerkelijk: tijdens de gehele vorstperiode heeft het iedere dag ergens wel (een beetje) gesneeuwd.

Onder invloed van een noordnoordoostelijke stroming konden sneeuwbuien die boven het relatief warme zeewater van de Noord- en vooral Oostzee aanwezig waren of ontstonden (een klein beetje het lake-effect snow) lang stand houden en intensiveren. Met name op 9 en 10 februari pakte Ameland daardoor ruim 20 centimeter!

De sneeuw maakte ons blij!

En creatief! Wintersport waar dat kon!

Maar ook voor een sneeuwbar draaiden we onze hand niet om!

De officiële metingen (hier@Bergschenhoek) konden natuurlijk niet ontbreken!

En jawel, een serieuze winter-BBQ behoorde ook tot de mogelijkheden!

Na de sneeuw kwam de vorst. De perfecte winter-inval! Namens het KNMI overigens excuses voor deze vreselijke kleurenschaal hierboven. Oef, helemaal fout dit, het zou echt heel donkerblauw moeten zijn. Zoals gezegd, vanaf 7 februari (zo goed als) onafgebroken tot 14 februari. Het Gelderse Hupsel noteerde zeven etmalen met strenge vorst. Landelijk viel het uiteindelijk -zonder wat af te doen aan de prachtige periode- toch flink tegen ten opzichte van de verwachtingen waar we op uitgebreide schaal -15 tot -20 en soms zelfs lager voorbij zagen komen. Wat een pech toch ergens weer. Precies die aanvoer aanvoer over de Oostzee die voor de aanhoudende sneeuwbuien en bewolking zorgde. Die doorgaans nota bene veel kouder en voor een veel groter deel dichtgevroren is medio februari.

Slechts deels heb je een punt als je nu denkt “zaten de modelberekeningen er wéér flink naast”. Oké, het zag er op zeker moment nog véél mooier uit, met meer kou en een langer aanhoudende vorstperiode. Dat blijft het onvoorspelbare, non lineaire en chaotische karakter van het weer. Maar je kan het ook anders zien: domme pech door samenloop van omstandigheden. Alle ingrediënten voor extreme kou waren voorhanden en lagen voor het oprapen. Dik (vers) sneeuwdek, aanvoer van droge en koude lucht ook op hoogte in de atmosfeer, wegvallende wind en bewolking. En doorgaans valt dat in zo’n periode -Scandihoog invloeden na een sneeuwval- ook gewoon veelal een keer helemaal goed. Nu allemaal net niet. Eerst dus die bewolking, later de wind. Op Weerplaza (let ook op de foto van het meetveld!) las ik overigens nog dat ook het wegwaaien van de sneeuw op de open vlaktes -waar nu juist vrijwel alle KNMI stations uiteraard gepositioneerd zijn- een rol gespeeld kan hebben. Waarschijnlijk is het dan vervolgens dat het lokaal nog (veel) kouder geweest zal zijn. Wat ook strookt met meerdere amateur-waarnemingen die ik voorbij heb zien komen; tot rond de -20 toch. Op de kaart hierboven laat Wijk aan Zee in ieder geval zien wat mogelijk was: daar viel in de nacht naar 11 februari de wind weg én was het de hele nacht wél helder: -13.6 graden was het gevolg! Voor dat station de op één na laagst temperatuur “ooit” (meetreeks vanaf 2002) : alleen op 4 februari 2012 werd het (met -15.9 graden) kouder.

Met de vorst kwam de zon – of andersom. Met name donderdag tot en met zondag waren zon-overgoten; vrijwel de maximaal mogelijke duur!

Dus bingo en jackpot. Rond die donderdag was het dat de grootschalige ijspret enorm klassiek op gang kwam. Vertrouwd voor de hele familie op de sloten en vijvers zoals hier “op Zuid” (Rotterdam), uitdagend voor de avonturiers op het grotere water.

Zelf had ik tijd en durfde ik het aan op vrijdagochtend 12 februari. Hier begon het op de Rottemeren!

Lekker rustig maar toch met alles er op en er aan. Verder commentaar overbodig volgens mij.

Wat volgde was een uniek weekend voor jong en oud waarbij die jongeren ons toch vaak de mooiste beelden geven. Zoals hier op De Kaag / Kagerplassen!

Op de Oude Rijn al niet anders!

Ook op de Rottemeren uiteraard 😉

De Nieuwkoopse plassen!

En wow, het Noord-Hollands kanaal. Staat op mijn bucket-list nu.

De kwaliteit van de ijsvloer was volgens mij op de meeste plekken prima tot uitstekend te noemen maar de verschillen waren groot. Friesland zal toch de meeste pech gehad hebben. De watertemperatuur was daar bij aanvang al een stuk lager dan meer naar het zuiden dus rappe (sneeuw)ijsvorming én er bleef nog lang sneeuw vallen. Zie de foto’s in deze tweet bijvoorbeeld, oei.

In de categorie don’t try this at home: het mooiste ijs troffen we aan daar waar er nog (heel..) weinig mensen overheen gegaan waren. En/of het pas dicht gegaan was tijdens een nacht met weinig wind, ná de laatste sneeuwval. Zo hierboven (de Rotte) : donderdagmiddag nog open maar zaterdagochtend begaanbaar. Bijna weer wat afgevinkt van de bucket-list realiseerde ik me achteraf: “over één nacht ijs gaan”. Dit waren er twee (met minima ter plekke van -10 respectievelijk -8). Theoretisch haalbaar als het eens -20 mocht worden toch? Voor nu overigens onderdeel van de missie “schaatsen tot aan de Irenebrug”. Met 2x kort klunen en zonder nat pak of erger, geslaagd!

Net als in de sneeuw ook op het ijs de nodige sportiviteit en creativiteit!

Alsmede rondom dat ijs!

En uiteraard, de après-skate!

Al met al een imposante periode waar we met volle teugen van konden genieten mede omdat er precies twee weekenden in vielen. Maar was het nu wel of geen (officiële) koudegolf? Volgens de definitie van KNMI voor De Bilt (en dus landelijk cq officieel) in ieder geval toch nét niet. Als ik de definitie goed interpreteer zijn er behalve een aaneengesloten periode van minimaal 5 ijsdagen (Tmax < 0.0 graden) in die periode 3 etmalen (het zou dat volgend niet uitmaken of Tmin in de ochtend of avond valt) met strenge vorst nodig. Ook hier speelt die donderdag 11 februari een cruciale rol. In de ochtend daalde de temperatuur tot -9.5 graden maar in de avond die daarop volgde (juist vóór middernacht UTC) tot -10.0 graden. Let wel: net als bij een ijsdag is het criterium voor strenge vorst niet -10.0 maar < 10.0. Los van de discussie of de maxima wel correct gemeten zijn (en eventueel gecorrigeerd worden) dus nóg een keer 0.1 graden tekort, redelijk bizar! De discussie over de maxima vind ik overigens een lastige. Op mij komt de temperatuurverdeling (zie hierboven) alsmede de sprong plausibel over. Diverse meteorologen waaronder meerdere van Weerplaza zagen het anders. Lees hier wat er kennelijk zou spelen. Kan en zal zo zijn maar ik vind dat lastig. En een beetje flauw ook, om daar nu ineens mee te komen. Het zou impliceren dat -onder de gegeven omstandigheden- op alle stations en al sinds jaar en dag “verkeerd” gemeten wordt. Het ingewikkelde vind ik ook nog eens dat je de werkelijkheid, voor geheel Nederland, sowieso nooit zult kunnen weergeven. Meerdere zo niet alle stations hebben hun eigen micro-klimaat en/of (in zekere zin per definitie) last van omgevingsfactoren.

Actueel is het Hellmann-getal voor De Bilt 36.3. Niet uit te sluiten valt dat er nog wat bij komt maar veel zal het in maart nooit meer zijn. Opmerkelijk is wel dat het getal vooralsnog in dezelfde orde grootte zit als de winters van 2017 en 2018. Waarom dan toch die totaal andere ervaring? Het verschil zit hem in de periode. In 2017 en 2018 kwam de vorst wat meer verspreid, zodoende niet genoeg voor winterpret op uitgebreide schaal. Waarbij de watertemperatuur bij aanvang van de vorst ook nog eens hoger lag. Maart 2018 scoorde nota bene nog 13 punten, uitzonderlijk veel voor die maand.

Het in de Achterhoek gelegen Hupsel scoort thans voor zover 54.9 Hellmannen. Daar ook werd (al) in de ochtend van 9 februari de laagste temperatuur geregistreerd van deze koudegolf én de laatste 9 jaar. Alsnog waren de omstandigheden ook op dat moment verre van perfect: pas in de laatste 3 uur voor zonsopkomst was het helder en viel de wind weg. Maar liefst zes graden er af nog in die tijdspanne!

Doordat ik (en de weermodellen) jullie zo misleid hebben zou je niet verwachten dat er een serieuze winnaar uit te roepen viel van het door mij uitgeschreven wedstrijdje wat de laagste temperatuur zou worden op één van de officiële meetstations. Toch zat reageerder vanDam spot on! Landelijk helemaal exact! En (voor de bonusvraag) De Bilt slechts 0.6 graden mis (daar werd het -10.9). Klasse!

In met name het midden van Duitsland lukte het wel; meerdere nachten diep onder de -20 graden. Met als laagste als ik het goed heb iets in de -27. Zelfs tijdens de dooi-aanval afgelopen maandag lokaal nog even -23.3!

Maar ook in Hupsel ondanks de dus aaneengesloten reeks van 7 etmalen met strenge vorst geen koudegolf! De 11e immers een maximum van + 2.1 graden. Ook andere plaatsen in de noordoostelijke helft van Nederland registreerden 3 tot 5 nachten met strenge vorst maar eveneens een positief maximum op de 11e.

Tot een lokale / regionale koudegolf kwam het (met het aantal etmalen strenge vorst tussen haakjes) wel in: Twente (6), Herwijnen (4), Volkel (6), Arcen (5) en Ell (5). Eindhoven is op het randje: als ik -10.0 mee mag rekenen 3x strenge vorst. De Bilt en Deelen de andere grensgevallen dus: zouden we 0.0 als max. negeren dan ook daar met (inclusief de -10.0 graden) 3 respectievelijk 5x strenge vorst. Cabauw (net ten zuidwesten van De Bilt) was overigens -met afstand- de hotspot. Vrijwel volledig aan de (jammerlijke) bewolking toe te schrijven. Als enig landinwaarts gelegen station registreerde het geen strenge vorst; -8.9 graden als laagste!

Een mooier slotakkoord is ondenkbaar. Afgelopen maandagmiddag, op de Prinsengracht. Natuurijs tot kunst verheven. Hoor hier nog even haar verhaal. Ook zo´n vinkje. Maar dan 2.0. WOW.

Dat we dit alles weer vaker mee mogen gaan maken!

Bronnen: KNMI, Weerplaza, Wintergek, Wetterzentrale / Weergegevens, Wetteronline, Twitter. En uiteraard onze lezers; dank voor het delen allemaal!

EDIT 18 februari:

We kijken nogmaals naar de maxima van 11 februari! Op het kaartje hierboven zoals die in eerste instantie te boek stonden.

En hier de waardes ná kennelijke correcties; in de avond van 18 februari gepubliceerd. De wegen van het KNMI zijn voor mij vooralsnog ondoorgrondelijk; één en ander is doorgevoerd zonder er enige communicatie aan te wijden. Wel werd al eerder -ook zonder er gewag van te maken- gesproken over bijvoorbeeld “een reeks van 7 ijsdagen voor De Bilt” zoals in dit artikel. Mogelijk zijn dergelijke correcties de normale gang van zaken; zal dit zonder dat we het merken vaker gebeuren. Maar nu er zoveel over te doen was in de (meteo-) media én het grote consequenties heeft had enige duiding toch wel op zijn plaats geweest naar mijn mening.

De correcties zijn divers. Voor De Bilt is het maximum met 0.1 graad naar beneden bijgesteld (naar bij toeval precies tóch een ijsdag), voor enkele andere stations met -soms veel- meer. Zo bijvoorbeeld Hupsel van +2.1 naar -1.8, Lelystad van +2.3 naar -0.9 en Marknesse van +3.0 naar 0.0 graden. Dat lijkt op zich al plausibel; te zien valt op het eerste kaartje dat dat forse uitbijters naar boven waren. Verder gingen ook Heino en Hoogeveen van positief naar negatief. Opmerkelijk lijkt overigens dat Deelen niet is bijgesteld.

Bij het nog eens bekijken van de grafieken in deze tweet van Wouter van Bernebeek wordt al wat meer duidelijk. Het lijkt er sterk op dat de extreme -kennelijk onwaarschijnlijk geachte- pieken er uit gefilterd zijn!

De gevolgen zijn -eveneens bij toeval- groot. Aan het lijstje met de officiële KNMI-stations die een koudegolf registreerden dat ik juist hierboven gaf worden er per vandaag 4 toegevoegd. Met opnieuw tussen haakjes het aantal etmalen met strenge vorst): Hupsel (7), Heino (6), Hoogeveen (6) en Lelystad (3) ! De Bilt blijft de koudegolf alsnog net missen door het gebrek aan 3 etmalen met strenge vorst (<-10.0 graden) zoals ik ook al in dit artikel beschreef).

NB dit betreft nog altijd voorlopige data. Doorgaans worden ze na 11 dagen definitief.

Ik ben nu wel benieuwd hoe dergelijke correcties precies tot stand komen; wellicht volgt die info later.

Leo
Author: Leo

33 comments

  1. Wow, mooi verhaal leo👌 Complimenten👏 Wellicht nog een kleine verrassing richting maart?

  2. Mooi overzicht Leo, wat een werk weer !
    En ook een mooie toelichting op dat ‘sneeuwdekkaartje’…
    Die 1 cm bij mij in de buurt… wrs inderdaad op een vlakte/weiland gemeten.. vol in de wind.
    Heerlijk zo’n week met sneeuw en ijs !

  3. Fraai bericht Leo. Even lekker nagenieten zo. Top gedaan. Een echte winterweek inclusief voorpret toen hij in de kaarten kwam. En of die koudegolf nu wel of niet een feit is, zo voelde hij wel. *Kan ik ergens zien of mijn regio die koudegolf had? Denk het niet maar dan ga ik checken.)

    Tot slot: afgelopen week was een mooie Wintersport @home/ zu hause!

  4. Geweldig bericht, bedankt! De afgelopen 10 dagen hebben echt voor 100 geteld, al had het nog veel langer mogen duren. Bedacht me gister avond; grappig dat we (half NL) 10 dagen terug (met de toen gegeven pluim) flirtte met het idee dat een Elfstedentocht komend weekend evt. mogelijk zou zijn. Nu gaan we rii de 20 graden, het kan verkeren. Tijd voor een mooi rondje op de racefiets!

  5. Mooi geschreven Leo. Dit door jouw geschreven hoofdstuk wordt toegevoegd aan het boek “winterpret”. Prachtig!
    Nog even over koudegolf ja/neen. Opmerkelijk ook dat bijvoorbeeld de temperatuur in Herwijnen “zomaar” met 1,6 graden naar beneden is bijgesteld dus ja, De Bilt kàn niet achterblijven en dus ja: officiele koudegolf!
    Zou er een magische zwarte verf zijn aangebracht…… 😉

  6. Super leuk Leo.
    Deze voor Nederland winterse periode heeft voor veel mensen extra energie opgeleverd.
    Nu kunnen we er weer tegenaan en komend weekend genieten van een ander weertype: Voorjaar/Lente.

  7. “(Leo) Omdat ik (en de weermodellen) jullie zo misleid hebben roep ik geen winnaar uit van het wedstrijdje; we zaten er allemaal veel te ver vanaf helaas.”

    Damn ik was met -16.2 in Hupsel toch echt spot on 😀

    Mooi overzicht Leo van deze winterse periode, dit maakte het wegvallen van de carnaval toch nog een beetje goed deze week. Heerlijke zaterdag ochtend gehad op de Nieuwkoopse plassen, lekker geschaatst over de vaarten, tussen de rietvelden door en over de grote meren. En op zondag geschaatst op het plaatselijke meer wat een zandafgraving is en door de diepte lang niet altijd schaatsbaar is.

    De foto van Joke is overigens genomen op De Kaag. (Kagerplassen, maar die naam gebruikt eigenlijk niemand)

    1. Dank voor de aanvullingen, aangepast! En mijn diepste excuses, wat een fail. Hoe exact, dat is volgens mij niet eerder voorgekomen! Ik moet eerlijk zeggen dat ik er niet heel goed meer naar gekeken had; uit mijn hoofd zat iedereen er (inclusief ikzelf) mijlenver vandaan 😉

      1. Kwam omdat de nacht voordat jij de wedstrijd uitschreef deze temperatuur al behaald was en ik gokte er gewoon op dat de extreme kou ging tegenvallen en de -16.2 van Hupsel niet meer overtroffen zou worden.

        Met -11.5 zat ik ook niet ver van de -10.9 af die uiteindelijk in De Bilt gehaald is, volgens mij zat Maurice Secreve er met -11 er het beste boven op.

    1. Haha, geweldig! En wat een wonderlijk toeval. Credits ook naar de fotograaf toch denkelijk!

  8. Prachtig Leo! Deze kan de boeken in inderdaad. Kids balen dat de sneeuw (bijna) weg is. De hopen herinneren aan een uniek weekend.

  9. mooi!! Nu al heimwee!! En zoals je schrijft: Hopelijk in de toekomst meer van dat mooie winterweer!!

  10. Had ik deze al met jullie gedeeld?
    Hoe koud het was , hebben we zondagmorgen ondervonden tijdens de zonsopkomst op de afsluitdijk.
    Een grote ijs-zee was het , zo koud, en zo mooi!

  11. GFS en Para komen met de maandwisseling met “normale” temperaturen voor de tijd van het jaar: wind uit NW, N, NO tot O bij een mooi ScandiHoog 🙂

      1. Zondag en misschien ook nog woensdag warmste dagen, in zuiden 20+ haalbaar, daarna ZWstroming. Zou maar even wachten met de bandenwissel want maart begint koud, guur met sneeuwbuien.

  12. Zou nog leuk zijn de laatste adem van de winter die winters eindigt😌 alleen hopen dat de natuur niet te veel is uitgelopen, mocht het nog stevig gaan vriezen vriest de hele boel kapot…

    1. Dat is een dingetje ja. Overigens is dat ‘gewoon’ de natuur. Zwakken en exoten redden dit niet. Natuurlijke selectie. Niet leuk wellicht, wel natuurlijk proces.

      Voor fruittelers is het misschien net te vroeg om er last van te hebben? Ben ik niet in thuis….of is de huidige warmte al genoeg om de fruitbomen uit te laten lopen en bloesem te laten beginnen?

  13. Klopt, en het hersteld zich wel uiteindelijk.. dat is wel weer mooi om te zien:) hoe het zit met fruittelers… ik weet wel dat ze tijdens de vorst de bomen besproeien en daardoor een ijslaagje om de jonge knoppen ontstaat. Het ijs werkt beschermend tegen de vorst en functioneert als een soort jasje dat om de knop komt te zitten. wanneer dit gebeurd? geen idee!

  14. En het GFS doet nog even een onderdoortje. Niet zo standvastig als de vorige lijkt het. Maar misschien dat er weer ergens even geschaatst kan worden.

  15. Bedankt voor je mooie en uitgebreide beschrijving en analyse van deze heerlijke winterinval Leo. Ik heb genoten van het weer, het schaatsen, maar ook alle berichten en reacties. Dank weermannen, dikke (koude 😉 pluim!

Comments are closed.